ادیان در ایران از آغاز تا امروز

ادیان در ایران از آغاز تا امروز

ادیان در ایرانِ قبل از اسلام

 آیین مهر

آئین میترایی مربوط به دوره های نخستین مهاجرین آریایی تبار به فلات ایران وسرزمین هند است که موجب اشتراکات اعتقادی زیادی در مدت زمان طولانی مابین اقوام ایران وهند شده بود. این پیشینه تاریخی به دوهزار چهارصد سال قبل از میلاد مسیح می رسد.

آیین مهر یا میترائیسم، بر پایه پرستش مهر (میترا) ؛ خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ، در دوران پیش از آیین زرتشت بنیان نهاده شد.

آیین زرتشت

   به اعتقاد زرتشتیان" اشو زرتشت" در ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در تخت سلیمان آذربایجان از مادری به نام" دغدو" متولد شد و نام پدرش" پوروشسب" بود. زرتشتیان بر این باورند که وی در سن ۳۰ سالگی برای دعوت مردم به راستی از طرف" اهورامزدا" به پیامبری انتخاب شد. در چهل سالگی رسماً برای تبلیغ دین جدید به مبارزه و پیکار پرداخت. بیش از دو سال از ظهور او نگذشته بود که توانست با تبلیغ مؤثر پادشاه عصر یعنی (ویشتاسب) را بدین خود برگرداند و به پشتیبانی همین پادشاه بود که زرتشت توانست همه ایران را با آئین زرتشتی آشنا کند.

زرتشت به دو عالم معتقد است: یکی روحانی یا « مینو » و یکی جسمانی یا « گیتی » و آنچه در عالم است به دو قسم تقسیم می کند؛ تقدیر یا « بخشش » و فعل یا « کنش » و حرکات افعال انسان را سه قسم می کند؛ اعتقاد یا « منش »، گفتار یا « گویش »، رفتار یا « کنش »، و وقتی انسان به مرتبه سعادت عالی رسیده و، به یزدان نزدیک شده و اهل بهشت است که هر سه چیزش اصلاح و دارای: اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک شده باشد.

آیین مانی

   آیین مانوی در قرن سوم میلادی نمایان گردید. مؤسس آن مانی یا مانس نام داشت وی به سال ۲۱۵ یا ۲۱۶ میلادی (سال چهارم سلطنت اردوان، آخرین پادشاه اشکانی) در قریه ماردینر در ولایت «مسن» در بابل باستانی متولد شد. مانی پس از مطالعه آئین زرتشت ؛خود را مصلح آن شناخت.

خودآگاهی و خرد مهم‌ترین ویژگی کیش مانوی است. در نگره مانوی همان اندازه که روح والاست، تن فاسد، اهریمنی، حقیر و پلشت است. یکی از بارزترین باورهای مانویان، باور به "سمسارا "به معنی تناسخ است.

آیین مزدک

مزدک پسر بامداد (مشهور به مزدکِ بامدادان یا مزدک پور بامداد) از مردم استخر فارس بود. مزدک در زمان حکومت قباد یکم ساسانی دعوی پیامبری کرد.

آئین مزدک شاخه ای از آئین مانی است ونخستین آیینی است که مسائل مربوط به اقتصاد ومذهب عمیقا به هم پیوند خورده اند. وی به دو اصل نور و ظلمت و رهایی نهایی نور معتقد بود و می‌گفت انسان باید از علایق دنیوی بپرهیزد تا هرچه بیشتر به رهایی نور از بند ظلمتِ ماده یاری داده باشد. اما وی به خلاف مانی ازدواج را منع نمی‌کرد و داشتن یک همسر را کافی می‌دانست.

آیین یهود

    پیشینۀ حضور یهودیان در ایران به 2700 سال پیش باز می گردد. در کتاب مقدس نام شاهان ایران چون کوروش، داریوش، خشایار شاه و اردشیر و نیز القاب ایرانی آمده است و در تلمود، صدها واژه که ریشه ایرانی دارند، دیده می شود. سنت های شفاهی متداول در میان یهودیان ایران و وجود مقابر انبیا در خاک ایران، مانند آرامگاه دانیال درشوش، استرومردخای در همدان، جیقو در تویسرکان، زیارتگاه سازه تب آشر در نزدیکی اصفهان، سه یازدانیال (حنانیا، مشیائل و عزریا) درقزوین و آرامگاه های هاراو اورشرگاء در یزد و خاخام ملامشه هلوی درکاشان، از قدمت سکونت یهودیان در ایران حکایت می کند.

با فتح بابل توسط کورش در سال 538 پیش از میلاد مسیح، وی یهودیان را که حدود نیم قرن در اسارت به سر می برند، آزاد کرد و به آنان اجازه داد که به سرزمین خود که دیگر بخشی از امپراتوری هخامنشی شده بود، باز گردند و معبد ویران شده خود را از نو بنا نهند.

 پس از ورود اسلام به ایران یهودیان با پرداخت مالیات به عنوان پیروان پیامبر الهی موسی (ع)، تحت حمایت حکومت اسلامی قرار گرفتند.

  آیین مسیح

  از سده های نخست میلادی، رد پای برخی بازرگانان و اسقف های مسیحی را در تیسفون، شوش و فارس می توان دید. در قرن دوم میلادی، همزمان با فرمانروایی اشکانیان، سازمان های مسیحی در ایران شکل می گیرد که نشان آزادی دینی موجود در آن زمان است. ازادبیات مسیحی متونی به زبان پهلوی و سغری باز مانده است. زبور مسیحی به زبان پهلوی نوشته شده و سغریان نیز آثاری مسیحی از خود به جای گذارده اند. کلیسای نسطوری در دوره اسلامی مورد قبول مسلمانان واقع شد و پنج منطقه اسقفی پدید آمد.

  ارمنیان ایران

  ارامنۀ ایران از اقوامی هستند که بنا بر روایات مکتوب تاریخی و شواهد موثق، از پیش از قرن سوم میلادی در ایران سابقه سکونت داشته اند. ازسوی دیگر پیوند ارامنه به عنوان ساکنان سرزمین ارمنستان با ایرانیان به گذشته های باستانی باز می گردد.

ارامنۀ ایران را گریگوریان نیز می نامند که این عنوان را از پیشوای بزرگ مذهبی ارامنه (گره گوار) یا (گریگوار مقدس) گرفته اند.

ارامنه همانند دیگراقلیت های مطرح در قانون اساسی از آزادی کاملی بر انجام امور دینی وآموزش و پرورش برخوردارند و شمار زیاد کلیساها و مدارس آنها و مراکزفرهنگی، چون باشگاه آرارات بر این امر دلالت دارد.

 آشوریان ایران

آشور یا آسور، نام سرزمین قدیمی است که در بخش میانی رود دجله و کوهستان های مجاور قرار داشته است و از آشور (رب النوع) گرفته شده است و پایتخت آن نخست شهر آشور و سپس کالح و بعدا نینوا بوده است. براساس شواهد و مدارک موجود، آشوری ها، قرن ها در ایران سکونت داشته اند، لیکن نمی توان تاریخ دقیق ورود آنان را به ایران مشخص کرد.

آشوریان ایران باوجود جمعیت اندک آنان که شاید به جمعیت یک شهر نمی رسد، در مجلس شورای اسلامی داری یک نماینده هستند.

دین اسلام

   اسلام در زبان عربی از ریشه (س-ل-م) که به معنای «تسلیم‌شدن»، «واگذاری»، «آشتی» و «صلح» است، گرفته شده‌است. «سلام» نیز برگرفته از همین سه حرف است. مسلم (مسلمان) نیز یعنی کسی که از اسلام تبعیت می‌کند یا کسی که خود را به خداوند تسلیم می‌کند. الله نام ویژه خدای یکتا در قرآن و نوشتارهای اسلامی است. با این حال فارسی‌زبانان معمولاً از واژه خدا استفاده می‌کنند. پیامبر اسلام در عام الفیل (سالی که سپاه ابرهه به قصد تخریب خانه خدا به مکه هجوم آوردند) در شهر مکه بدنیا آمد. نام پدرش، عبدالله و نام مادرش آمنه بود. پس از تولد نوزاد، نام (محمد) را برای او برگزیدند. پدر او بنابر آنچه مشهور است، پیش از ولادت (محمد) از دنیا رفت. تربیت و نگهداری کودک را عبدالمطلب، جد او و پس از وی ابو طالب، عموی ایشان متکفل شدند. وی در سرزمین عربستان زندگی می کرد که پیش از بعثت، در میان مردم مکه  فقط هفده نفر و در میان مردم مدینه فقط یازده نفر باسواد بودند. کعبه که پایگاه توحید و مرکز یکتاپرستی است، به بتخانه تبدیل شده بود.

محمد (ص) در دوران جوانی چنان معروف و خوشنام و درستکار بود که به امین ، یعنی مور اعتماد، ملقّب شد و حتی در میان منازعات قومی، وی را به عنوان داور انتخاب میکردند. از جمله، هنگام نزاع بین قبایل عرب بر سر نصب حجرالاسود در محل خودش، که میانجیگری پیامبر، همه را مسرور ساخت و به مشاجره آنها خاتمه داد. محمد امین از امضاکنندگان پیمانی بود که به (حلف الفضول)یا پیمان جوانمردان  شهرت داشت و این، پیمانی بود که جمعی برای احقاق حق ستمدیدگان، آن را امضا کردند و آن حضرت در بیست سالگی در آن شرکت داشت و به آن نیز افتخار می‌نمود.

بعثت پیامبر اسلام و گسترش دین اسلام

  محمد امین پیش از بعثت، هر سال مدتی را در غار حرابه تنهایی می گذراند. در سال 610 میلادی فرشته وحی  بر وی نازل شد وبا خواندن این آیات خبر رسالت را به او داد:

« به نام خداوند بخشنده مهربان. بخوان به نام پروردگارت که آفرید. آدمی را از خون بسته بیافرید. بخوان و پروردگار تو ارجمندترین است. خدایی که به ‌وسیله ی قلم آموزش داد و به آدمی آن چه را که نمی‌دانست، آموخت ».

ایشان مدت سه سال مخفیانه اسلام را تبلیغ کرد. پس از خدیجه همسر پیامبر، علی (علیه السلام) ایمان آورد و اینها تا مدتی تنها کسانی بودند که با پیامبر نماز می خواندند. سه سال پس از بعثت، محمد (ص) در دو مرحله، ابتدا خویشاوندان نزدیک خود و سپس همه مردم را بطور علنی و آشکارا به اسلام دعوت کرد. از اینجا بود که قریش با تمام قوا به مقابله برخاستند. پیامبر اسلام و یارانش به مدت سه سال در شعب ابی طالب (دره ‏ای در میان کوههای مکه) در محاصره قرار داشتند.

پس از آن، رسول خدا مخفیانه به مدینه مهاجرت کرده و در آنجا در محیطی امن، حکومتی اسلامی تشکیل داد. در ده سالی که از حیات پیامبر باقی مانده بود، اسلام با سرعت گسترش یافت و مرزها را در نور دید. پیامبر اسلام در زمانی که در مدینه بود، برای سران امپراتوری‌های مختلف نامه نگاری کرد و آنها را به اسلام دعوت نمود. یکی از این نامه‌ها خطاب به خسرو پرویز شاه ایران بود. اما وی به نامه پاسخی نداد. پس از درگذشت پیامبر اسلام، مسلمانان به ایران حمله کردند و طی تقریباً ده سال  تقریبا تمام ایران جز نواحی گیلان و مازندران فتح شد. با ورود مسلمانان به ایران مردم ایران نیز به دین اسلام روی آورده و مسلمان شدند. دلایل پذیرش اسلام از سوی ایرانیان عبارت بود از :

    ناخشنودی مردم از حکومت ساسانی در پایان کار این خاندان

    فشار سخت طبقه حاکم و دستگاه‌ وابسته به آن بر مردم

    بی عدالتی شدیدوامتیازهای طبقاتی و برخورداری دسته‌ای خاص از این امتیاز و محروم ماندن اکثریت مردم

    بی‌روح شدن آیین زرتشتی از دوره قباد (شاه ساسانی) به بعد وناتوانی در پاسخ به نیازهای معنوی و اجتماعی مردم

    سادگی و بی‌پیرایگی اسلام وتاکید بر عدالت وبرابری انسان ها

    سابقۀ داشتنِ دین الهی

اصول اساسی دین اســـــلام

    1. توحید ویگانگی خدا

    تنها یک خدای یگانه وجود دارد وخداوند در ذات ؛ صفات وافعال یگانه است

    خداوند، قادر مطلق، بر همه امور توانا، در همه جا حاضر، دانای مطلق، و مهربان وبخشاینده است.

    خداوند، دائم الوجود است. همواره وجود داشته و همواره وجود خواهد داشت.

    خدا نه از پدر و مادری زاده شده، نه فرزندی دارد ونه از تصویرخاصی برخوردار می باشد.

    2. نبوت ورسالت پیامبران

    محمّد، عیسی، موسی، ابراهیم، نوح، یعقوب، ایّوب، لوط، اسماعیل، اسحق، داوود، سلیمان و....همگی از پیامبران الهی بوده اند.

    همه پیامبران الهی از یک مبداء وبا یک پیام ورسالت مشترک مبعوث شده اند بنابراین تنها یک دین وجود دارد و آن پیامی است که خداوند به همه پیامبران ابلاغ نموده اند.

    محمّد(ص) آخرین پیامبر خداست ودین خدا با رسالت او کامل می شود.

    3. معاد وروز جزا

    آفرینش عبث وبیهوده خلق نشده است وجهان آغاز و سرانجامی دارد .

    مرگ پایان زندگی نیست وزندگی انسان با ماهیتی متفاوت در جهانی دیگر ادامه خواهد یافت .

    همه انسان ها در جهان آخرت وروز معاد در پیشگاه خداوند پاسخگوی اعمال خود در دنیا خواهد بود.

    4. عدل الهی

    خداوند عادل است و عدالت را دوست دارد و به هیچ کس ظلم نمی کند.

    خداوند جهان را برپایه عدالت آفریده است .

    هیچ فردی مسئول عمل دیگری نخواهد بود

    کسی که ظلم را بپذیرد شریک ظالم تلقّی می شود.

    5. امامت

    امامت استمرار نبوت و فرمان خداوند برای تکمیل دین است .

    جامعیت وجهانشولی دین الهی ضرورت وجود جانشین پیامبر را در همه اعصار ضروری می سازد.

    پیامبر در زمان حیاتش فرصت وامکان تبیین ؛ تعلیم واجرای احگام الهی را نیافت لذا هم عقل وهم دین حکم می کنند که این مسئولیت به جانشینان صالح بعد از ایشان که امامان هستند سپرده شود.

مبانی مهمّ دین اسلام

    انسان، اشرف مخلوقاتِ خداوند است.

    خداوند به انسان عقل و هوش عطا نموده تا از آن بهره ببرد.

    ایمان، باید بر عقل استوار باشد.

    مسلمان به معنای کسی است که تسلیم ارادۀ خداوند باشد.

    مسلمان بودن به نوع خانواده، کشور، جغرافیا، نژاد، رنگ و جنسیّت بستگی ندارد.

    قبول اسلام و اصول آن باید بر اساس تعقّل وتحقیق باشد و نه از روی جبر.

    دانش در اسلام از ارزش ویژه ای برخوردار است.

    زندگی انسان، معصومانه و بدون گناه آغاز می شود.

    هر فرد، از زمانی که به مرحلهُ بلوغ میرسد مسئول کارهای خود خواهد بود.

    از آن رو که هر فرد مسئول کارهای خویش است، همواره باید هشیاری خود را حفظ نماید و کنترل عملکرد خویش را از دست ندهد. لذا آن چه که به طریقی هشیاری و کنترل را از انسان سلب نماید، مانند شراب و... از سوی اسلام، حرام شمرده می شود.

    برای سخن گفتن با پروردگار و یا دعا نیازی به واسطه وجود ندارد.

    در اسلام، طلب عفو مستقیماَ از خداوند صورت می گیرد.

    خداوند آفریدگار فرشتگان نیز هست و آدمی بنابر چگونگی عملکرد خویش می تواند در جایگاهی والاتر از فرشتگان قرار بگیرد و یا تا مقام پست تر از حیوانیت تنزل یابد.

    کشتن یک انسان بی گناه به منزلۀ کشتن همۀ بشریّت است.

ترکیب پیروان ادیان در ایرانِ امروز

  طبق اصول 13 و14 قانون اساسی ایران دین رسمی کشور اسلام و مذهب شیعه ۱۲ امامی می‌باشد. همچنین پیروان سایر ادیان ابراهیمی از قبیل یهودیان، زرتشتیان، مسیحیان و صابئین (گروهی مذهبی و پیرو حضرت یحیی هستند که به مندائیان مشهورند. در قرآن از این دین به عنوان یک دین آسمانی یاد شده است) به رسمیت شناخته شده، در انجام مراسم دینی آزاد هستند.

نزدیک به 90درصد ایرانیان مسلمانِ شیعه (دین رسمی کشور)؛ حدود 9درصد مسلمانِ سنی و2درصدِ باقی‌مانده اقلیت‌های مذهبی هستند.

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1385(2006م) کل جمعیت ایران هفتاد میلیون و پانصد هزار نفر برآورد شد که تعداد70097741 مسلمان، 19823 زرتشتی، 109415 مسیحی، 9252 کلیمی و 54234 پیرو سایر ادیان بوده اند.