دستورالعمل كاشت، داشت و برداشت جو بدون پوشينه:

دستورالعمل كاشت، داشت و برداشت جو بدون پوشينه:

مقدمه:

جو با نام علمي  (2N=14  )  Hordeum Vulgar   يكي از مهمترين گياهان خانواده  غلات  مي باشد  و از نظر ميزان توليد در مرتبه پنجم پس از گندم و برنج و ذرت و سيب زميني (FAO1995 ( قرار دارد . گياه جو  در ابتدا فقط به عنوان علوفه مورد استفاده قرار مي گرفت . اما امروز به طور گسترده در تغذيه انسان و بالاخص در تهيه نوشيدني ها و مالت به كار مي رود. جو به دو گروه 2 رديفه و 6 رديفه تقسيم مي شود. جو 2 رديفه بيشتر در صنعت مالت سازي و6 رديفه در صنايع غذايي بكار مي رود و داراي عملكرد بالاتري نيز مي باشد.

از لحاظ سازگاري با شرايط محيطي جو وضعيت خوبي را به دليل قدرت تحمل شوري آن نسبت به ساير غلات دارا مي باشد. كشت جو بدون پوشينه در دو دهه اخير در كانادا و اروپا گسترش يافته و كاربرد آن جهت تغذيه طيور رو به افزايش يافته است. سابقه كشت  اين محصول  در ايران  به  بيش از 30 سال مي رسد و  در حال حاضر در استان هاي كرمان ،يزد، مركزي ،سيستان وبلوچستان،كرمانشاه، ايلام، اصفهان وگلستان درسطح محدودي كشت مي شود. جو بدون پوشينه با نام هاي محمدي، پيغمبري، مكه اي بين كشاورزان معروف است واحتمالاً منشأ آن مناطق خشك عربستان بوده و از آنجا به مناطق مختلف كشور آورده  شده  است. عملكرد آن در اغلب موارد بيش از عملكرد جو معمولي است و يكي از محاسن  اين جو عدم ريزش  دانه پس  از رسيدن است. استفاده  از جو بدون  پوشينه و تريتيكاله جايگزين خوبي جهت جبران كمبود  ذرت  و گندم  وارداتي  دركشور مي باشند . با توجه به ارزش غذايي جو لخت  در تغذيه  طيور  و امكان توليد  اين محصول در كشور و با عنايت به اينكه كشور ايران جزو مناطق نيمه خشك مي باشد استفاده از بارندگي هاي زمستانه  در زراعت هاي پاييزه و زمستانه در اولويت قرار مي گيرد. بنابراين  جايگزين نمودن جو لخت به جاي ذرت  دانه اي  در تغذيه طيور از اهميت و جايگاه خاصي بر خوردار مي باشد.

عمليات زراعي( تهيه زمين ) :آماده كردن زمين مستلزم اجراي عمليات  شخم  و ديسك به همراه نرم كردن خاك و از بين  بردن كلوخه ها مي باشد. بعد از آماده شدن زمين مبادرت به كشت  نموده كه  بر اساس آبي يا  ديم  بودن عرصه نوع كشت رديفي و يا دستپاش و سيستم آبياري انتخاب مي گردد .

عمليات كاشت :

بذر كاري به صورت دست پاش و يا به وسيله بذر كارها  بطور خطي انجام  مي پذيرد. در مزارعي كه  خوب آماده  نشده اند و داراي علف  هرز مي باشند طريقه  دست افشاني به رديفكاري ارجعيت دارد. فواصل  بوته ها در كشت دست پاش يكنواخت  بوده در حاليكه در كشت هاي خطي فواصل زيادي بين خطوط خالي مانده وعلفهاي هرز فرصتي براي حضور بدست مي آورند. بذر كاري  در مزارع  مكانيزه  به وسيله  بذر افشان بسيارارزان تر و سريع تر  انجام مي گيرد. به همين دليل از كود پاشهاي  سانتريوفوژ  به عنوان بذر افشان و براي زير خاك كردن بذر از ديسك استفاده مي گردد .

عمق بذر:عمق بذر در خاك به عواملي نظيرزراعت ديم وآبي ،كيفيت زمين و ...  بستگي داشته كه حداكثر5 تا 6 سانتيمتر خواهد بود. در اراضي ديم عمق كاشت زيادتر بوده تا بذر براي روئيدن از رطوبت بيشتراعماق استفاده نمايد. در اراضي حاصلخيز و مرغوب بذر درعمق كمتري كاشته شده و جوانه ها زودتر ازخاك بيرون مي آيند. اما در زمين هاي نا هموار بذر در عمق  بيشتري قرار گرفته تا شرايط خاك مشكلي در جوانه زني بذر ايجاد نكند.

آبياري مزرعه : در نقاط مختلف كشوربسته به شرايط آب و  هوايي مزرعه جو را چند بار آبياري ميكنندكه تعدادآن  از 3 تا 6 مرحله متفاوت مي باشد . مراحل آبياري به شرح ذيل است :

1- براي سبز شدن (خاك آب )

2- براي ظهور ساقه ( ساق آب )

3- براي بيرون آمدن خوشه ( خوشه آب )

4- آبي كه در موقع رسيدن پرچم و مادگي و عمل تلقيح مي دهند ( گل آب )

5- آبي كه در موقع رسيدن دانه ها مي دهند و موسوم به ( دان آب ) مي باشد

تناوب زراعي :جو در تناوب با نباتات روغني وگياهان وجيني مور د استفاده واقع ميشو د. از آنجايي كه جو در مقابل عوامل نا مساعد جوي وخشكي وگرما وشوري و عوامل نامساعد خاك مقاوم ترازگندم است. براي احياي اراضي خصوصا خاك هاي شورآن را در اول تناوب قرار مي دهند.

تراكم مناسب : حداكثرعملكرد دانه غلات ازتراكم گياهي كمتر از 200  بوته درمتر مربع بدست مي آيد. لذا افزايش در ميزان بذر بيش از آنكه  موجب افزايش توليدگردد باعث افزايش هزينه هاي توليد بدون افزايش عملكرد مي شود. از سوي ديگر تراكم بوته مستقر در زمين كه از تعداد بذر معيني بدست مي آيد بسته  به فصل، نوع خاك و ..... در يك  مزرعه متفاوت خواهد بود . در مديريت بهينه انتظار  استقرار 80 درصد بذر هاي كاشته شده معقول است اما حتي در كارهاي آزمايشگاهي و به  هنگام  نامساعد بودن شرايط خاك يا شيوع غير متعارف بيماريها وآفات استقراركمتر از  25  درصد از  بذور نيز ديده شده است . در نتيجه در توصيه مقادير بذر براي غله كاران درصد مناسبي براي افت و استقرار به منظور تضمين حداكثر عملكرد گياه سبز  در نظرگرفته مي شود. به عنوان مثال   400  بوته درمترمربع به طورمعمول براي دستيابي به جمعيت بهينه گندم زمستانه كه در شمال اروپا كشت مي شود توصيه شده و بطورمتوسط حدود 200 تا 300 بوته در مترمربع كافي خواهد بود و اين در حالي است كه بر خلاف علاقه فراوان به حداقل  تراكم بوته زراعي براي دستيابي به حداكثرعملكرد هنوز ميزان بذرتوصيه شده بر حسب كيلوگرم درهكتاربيان مي شود. با توجه به اين واقعيت كه  ميانگين وزن دانه گياهان زراعي درارقام وفصول مختلف ممكن است متفاوت باشد احتمال برآورد ميزان بذروتراكم مناسب مشكل خواهد بود.

برداشت جو بدون پوشينه :

جو بدون پوشينه معمولاً زودتر ازجو معمولي وگندم رسيده و زمان برداشت آن يا كمباين زماني است كه رطوبت دانه به كمتر از 13-14 درصد رسيده است .

ساختمان شيميايي دانه جو :

ساختمان شيميايي دانه جو  به عوامل متعددي همچون رقم و نوع گياه و شرايط محيطي بستگي داشته و بطوركلي شامل قند ها، پروتين، چربي و خاكستر مي باشد .

كربوهيدراتها :كربوهيدراتها  تركيب  اصلي دانه جو مي باشد كه بيش از 80  درصد وزن خشك گياه را تشكيل مي دهند .

عمده كربوهيدراتهاي موجوددرجو لخت را نشاسته تشكيل داده و سايركربوهيدراتها  شامل پنتوزان، بتاگلوكان، سلولز، و ميزان كمي از تك قندي ها و دو قندي ها مي باشد . جو لخت از نظر ميزان بتاگلوكان درسطح پايين تري قرار داشته  وحداكثر مقدارآن به حدود  16 درصد مي رسد. در حاليكه ميزان آن درجو هاي  معمولي بين 30 -35  درصد مي باشد.  ميزان  بتاگلوكان در جو بسيارمهم  بوده زيرا  مقدار آن كه آبدوست مي باشد نيز باعث افزايش حلاليت و در نتيجه  افزايش چسبندگي و ايجاد مشكل ويسكوزيته گوارشي در جانوران تك معده اي و كاهش قابليت هضم مواد غذايي مي شود. بخش  اعظم  سلولز در دانه  و پوسته جو قرار داشته كه بوسيله آسياب نمودن كاهش مي يابد. جو لخت در هنگام خرمنكوبي نيز داراي  ميزان سلولز پايين تري از جو معمولي مي باشد.

چربي : دانه جو معمولا بين  2-4  درصد چربي داشته كه مهمترين آن تري گليسيريد ها هستندكه به ميزان  79-1/73 درصد ازكل چربي ها را شامل مي شود. 77% چربي ها درآندوسپرم ذخيره شده اند .

پروتئين : ميزان پروتئين درجو متفاوت بوده كه از 8 % در جو هاي معمولي تا 20 % در جو لخت  است. پروتئين ذخيره موجود در جو هيدروژن بوده كه مقدارآن از اسيدآمينه ليزين كمتر مي باشد. با  افزايش پروتئين كاهش اسيد آمينه ليزين همراه خواهد بود.

تركيب و ارزش غذايي : ارزش غذايي جو لخت بالاتر از جو معمولي است. درصد فيبر پايين و پروتئين بالاي آن  از مزيت هاي اين نوع مي باشد . درصدآمينو اسيدها بويژه لزين آن نسبت به ذرت بالاتر است. وجود مواد بازدارنده در جو معمولي مصرف آن را درتغذيه طيور محدود  نموده بطوريكه استفاده زياد ازجو معمولي در تركيب تغذيه طيورسبب كاهش قابليت هضم خوراك،كندي سرعت عبور مواد غذايي درمجراي گوارشي  طيور وكاهش هضم چربي، چسبنگي در مدفوع و مصرف زياد آب  و اسهال در مرغ ميگردد. در جو بدون پوشينه چون الياف  پايين مي باشد (پايينتر از فيبر ذرت) و مواد  باز دارنده كمتري دارد . مصرف آن درتغذيه طيور مشكلات فوق را در برنخواهد داشت.

تفاوت ظاهري جو بدون پوشينه با جو معمولي :

بعد از ظهور خوشه در جو بدون پوشينه وجود يك يا چند انحنا روي ساقه در حد فاصله بين برگ پرچم تا خوشه جو لخت را از ساير ارقام جو معمولي كه كشت مي گردند متمايز مي سازد. با استفاده از اين صفت مي توان در مزارع بذري جو بدون پوشينه ارقام معمولي را شناسايي وحذف نمود. تفاوت ديگر اين است كه دانه ها در جو بدون پوشينه هنگام رسيدن همانند دانه گندم در  داخل پوشينه  بصورت آزاد  قرار گرفته و در حين خرمن كوبي جدا مي گردد. حال آنكه جو معمولي بدون پوشينه ها  به دانه چسبيده و حدود  10 تا 14  درصد وزن دانه را شامل مي گردد.