کلیدهای شناسایی ومعرفی راسته ها

ادامه فصل سوم:کلیدهای شناسایی ومعرفی راسته ها

کلید شناسایی  بعضی از خانواده های راست بالان

OPTHOPTERA

۱-  پاهاي جلويي ضخيم وبيل مانند شده  و براي  كندن خاك بكار مي رود.    

( آب دزدكها) . (  Gryllotalpidae)

_ پاهاي جلويي براي كندن بكار نمي رود.پاهاي  عقبي  بزرگتر از ساير پاها  ومعمولا" براي جهيدن  بكار مي رود.طول شاخك  بيشتر از طول بدن است.

 پالپ دهان طويل و حشره بدون بال.  ( Rhaphidphoridae)

۲- پالپ دهان كوتاهتر . حشره بالدار.پنجه ۴ بندي . سرسي كوتاه 

(Tettigoniidae )

۳- پنجه ۳ بندي سرسي بلند  . ( Gryllidae )

۴ -طول شاخک کمتر از طول بدن است. زين پشتيPronotum) (تاپشت شكم كشيده شده و غالب مفاصل آن را مي پوشاند. (Tetrigidae)

۵- زين پشتي بصورت فوق كشيده و بلند نيست.

  پنجه پاهاي جلويي ۳ بندي. ( Acrididae )

  پنجه پاهاي جلويي ۲ بندي ( Tridactylidae)

کلید شناسایی راسته چوب مانندها

PHASMIDA

حشرات طويل و چوب مانند و بدون بال  پهن وشبيه برگ  هستند. معمولا"به رنگ سبز برگ يا چوب درختان بوده و  بسختي آنها را مي توان  در محيط  زندگيشان تشخيص داد. تمام حشرات اين راسته  گياه خوار  هستند و بر عكس  ملخها ران پاهاي عقبي انها  بزرگ نشده و براي جهيدن بكار مي رود. در بسياري از گونه های چوب مانندها  نر مشاهده نشده و بنظر مي رسد. به روش بكر زائي  توليد مثل كنند. برعكس  شته ها توليد مثل  بكرزائي چوب مانند ها با تخمگذاري است.

تخمهای لقاح  نشده كه  روي شاخه هاي  درختان قرار مي دهند به نوزاد تبديل مي شوند.

در هر پوست اندازي  اندازه پوره ها كمي بيشتر مي شود ولي شكل نوزاد تفاوت چنداني پيدا نمي كند.

كليد شناسايي خانواده هاي  گوش خيزكها

DERMAPTERA

۱- بند دوم  پنجه ها از دو طرف طويلتر  شده و بند  سوم را در بر مي گيرد. شاخک۱۲تا ۱۶بندي.

- بند دوم پنجه معمولي . شاخك ۱۰ تا ۲۴بندي.

۲- موهاي بند دوم  پنجه  طويل. شاخك ۱۲ بندي( ( Chelisochidae

- موهاي بند دوم پنجه كوتاه و پرز مانند. شاخك ۱۲تا ۱۶ بندي .(Forficulidae)

۳- شاخك ۱۴ تا ۲۴ بندي . مجموع طول بند هاي  ۴ تا ۶ شاخك ندرتا درازتر ازبند اول هستند.(Labiduridae)

- شاخك ۱۰ تا ۱۶بندي مجموع بندهاي ۴ تا۶  شاخك طويلتر از بند اول هستند

  Labiida e )      ) 

کلید شناسایی راسته تار پاها

EMBIOPTERA

حشرات كوچك و قهوه اي رنگي هستند كه بند اول  پنجه پاي انها باد كرده است و براي تنيدن تار بكار مي رود تار درغده هاي مخصوص ساخته مي شودو احتمالا"آنها را از حمله  دشمنان طبيعي  محفوظ نگه مي دارد. اين حشرات در گروهای

۱۰تا ۲۰عددي زير سنگها و داخل  تار هايشان زندگي مي نمايند.سرحشرات بالغ عريض و كوچك است و قطعات دهاني ساينده  دارندكه آرواره هاي آنها در نرها  تيزتر از ماده هاست.

نرها غالبا  گوشتخوار و ماده ها گياه خوار هستند . ماده ها غالبا بي بال هستند ولي  برخي از گونه  هاي نرها  بالدار  مي باشندو بالها از موهاي پرز مانند پوشيده شده اند. بعضي از نرها بطرف نور   چراغ جلب مي شوند ولي عموما"نمي توانند خوب پرواز  كنند. انتهاي شكم نرها يك جفت  سرسي كه متقارن نيستند. قرار دارد. مادهها پس از جفت گيري در زير تخته سنگها  تونلهايي ساخته وتخم  بيضوي خود را در ان قرار مي دهند. ماده ها مانند گوش

خيز كها از تخم و نوزاد در تونل زير سنگها  مواضبت مي كنند.  پوره هاي ماده بدون دگرديسي بوده و نوزادان شباهت زيادي به ماده كامل دارند با اين تفاوت كه چندين بار پوست اندازي  نموده و تدريجا طولشان زياد مي شود. نرها در مقايسه با ماده ها دگرديسي  بيشتري دارند.

 كليد شناسايي زير راسته ها و خانواد هاي(سوسریهاوشیخکها )                                                                                                            -۱- بدن تخم مرغي  شكل .تمام پاها رونده.

 سر زير كيل پشتي مخفي است.    )  زير راسته    Blataria )بدن و يا لا اقل لبه پرونوم ولبه جلويي بال روئي مو دار. نرها بالدار وماده ها بدون بال .

۲- بدن طويل. پاهاي جلويي شكاري. سر قلبي شكل ونمايان.

- كيل پشتي  بزرگ و مشخصي كه پاهاي شكاري زير ان قرار دارند.

۳-  بدن در نواحي ذكر شده در بالا بدون مو. نر وماده هر دو بالدار ولي عموما بالهاي

ماده ها كوتاهتر وتمام پشت شكم را نمي پوشاند

زير راسته شيخكها

شيخكها معمولا درعلفزارها/ باغها/ جنگلها/ مراتع زندگي مي نمايند.اين حشرات شكار چي  هستند و پاهاي  جلويي خود را روي زمين قرار نمي دهند. بند اول سينه اين حشره كه زير ان پاها قرار دارد بسيارمتحرك است شيخكها براي شكار حشرات و ساير بند پايان روي دو جفت پاي عقب  خود بلند شده  طعمه را بين خارهای محکم روي پاهاي جلويي خود خرد

مي كنند. بعلت حركت سر  وپاهاي جلويي و بند اول سينه  بسوي  آسمان اين جانوران را  كه

غالبا  سبز رنگ  هم هستند.                                                                                              

 كشيش مقدس ,  آخوندك یا شیخک نامیده اند.

طرز جفت گيري اين حشرات شبيه به عنكبوتهاست.نر شيخكها كوچكترازماده ها مي باشند.  نرها معمولا با احتياط به ماده  نزديك مي شوند. بعد از جفت گيري شيخك ماده آنها را

 مي خورند. ماده ها تخم خود را  داخل  كيسه تخم كه غالبا  کف آلود است قرار مي دهند . تخمهاو ترشحات خاكستري كف دار از انتهاي بدن حشره  ماده خارج  شده روي  شاخه  يا تنه  درختان و  ساير  گياهان  خشك مي شوند وبه  شكل توده اسفنج مانندي می آیند.

هر شيخك ماده در طول عمرش تا بيش از دوازده كيسه تخم توليد مي كند.

راسته موريانه ها

ISOPTERA

موريانه ها  حشرات بالدار يا بي بال و نسبتا كوچكي هستند. پهلوي سينه موريانه هاي بالدار  كه قهوه اي رنگ است دو  جفت بال طويل  و باريك قرار دارد.

موريانه هاي بي بال ظاهرا" شبيه به مورچه هستند ولي رنگ آنها سفيد وكمر آنها مانند مورچه باريك نيست.  موريانه ها در مناطق گرم  فراوان هستند و خسارت زیادی به  لوازم چوبي  لباسها و كاغذ و غيره وارد مي كنند .  بيش از دو هزار گونه  موريانه  در جهان شناخته شده است كه تعدادي از آنها در  ايران زندگي مي كنند. قطعات دهاني موريانه ها از نوع ساينده و شبيه به ملخهاست بعضي از  موريانه ها داخل ريشه درختان و علوفه  مي شوند ولي غالبا به  چوب و الوار صدمه مي زنند. زندگي موريانه ها بصورت اجتماعي  است كه اشكال  مختلف  كارگر / سرباز/ نر وماده  در داخل هر لانه وظايف  مخصوصي  را بعهده  دارند.  كارگر هايا موريانه هاي بي بال معمولي كه خسارت انها  بخوبي مشهود ميگردد.وظيفه جمع آوري غذا نگه داري  لانه و تغذيه  ساير فرمهاي موريانه ها را بعهده  دارند.

کارگرها بعد از تغذیه از چوب و كاغذ آن را نيمه هضم نموده به  سربازها وفرمهاي  جنسي مي خو رانند.

تغذيه  آنها بو سيله قي كردن از دهان يا اخراج غذا بصورت قرصهايي از راه مخرج است.

فقط ناحيه سر موريانه ها محكم  است و بقيه قسمتهاي بدن  آنها  معمولا نرم مي باشد. سربازها  داراي  سر  مستطيل  يا مثلثي شكل و ارواره هاي قوي هستند.  بالدارها و فرم جنسي موريانه ها چشمهاي  مركب  دارند ولي سایر فرمها بعلت زندگي در خاك  وتونلهاي زير  زميني  فاقد چشم هستند.

در صورتي كه موريانه هاي بالدار در بين دو چشم مركب فرو رفتگي كوچك   

و کمرنگی به نام فو نتانل داشته باشند از خانواده(Termitidae  ( هستند. موريانگان بالداري كه عضو فونتانل نداشته باشند. از خانواده Hrodtermitidae)) مي باشند.

در خوزستان و مناطق گرمسير موريانه هاي  بالدار معمولا در ماهاي اسفند وفروردين از لانه  خارج مي شوند. خروج موريانه ها در هواي آرام و بعد از بارندگي معمولا در اوايل  غروب صورت مي گيرد.

بالها معمولا پس از انجام  پرواز  كوتاه  موريانه از نزديكي سينه قطع مي شوند. انتهاي شكم  موريانه ها يك جفت سرسي كوتاه قراردارد.

كلني موريانه ها بر عكس مورچه و زنبور  تعداد مساوي  نر و ماده  بالدار توليد مي نمايد.  در داخل  كلني ( ملكه) و ( شاه)  هر دو با هم زندگي مي كنند. در فواصل  معين داخل كلني  موريانه ها فرم  جنسي بالدار توليد مي كنند .

كه پس از پرواز كوتاه و جفتگيري باعث انتشارآلودگي موريانه زدگي  مي شوند.

كلني جديد موريانه در اثر جفت گيري  ماده  ونر  داخل گودالي روي زمين تاسيس مي شود. شاه وملكه موريانه ها زندگي طولاني دارند و در برخي از گونه ها ملکه تا پنجاه سال زير زمين  به توليد مثل خود ادامه مي دهد.

جفت گيري شاه و ملكه در تمام دوره زندگي ادامه پيدا مي كند و بر طول و حجم ماده  مرتبا افزوده مي گردد.  جمعيت يك كلني بر حسب  گونه ان بين صد تا يك ميليون است .

جمعيت هر كلني عمدتا ازكارگر ها تشكيل شده كارگر ها از شاه و ملكه پذیرایی مي كنند. وقتي جمعيت لانه زياد مي شود كارگرها بر تاسيسات ان مي افزايند ونظافت ان را بر عهده مي گيرند. در بعضي از گونه ها  نوزادان  وظيفه انجام  كاركارگر ها را  بعهده دارندو پس ازمدتي تدريجا كار كردن را رها مي كنند. بسياري ازكارگر هاي پير بدون توليد مثل میميرندولي برخي از آنها وظيفه دفاع از لانه  يعني كار هاي  سرباز را انجام مي دهند. سرباز ها  تقريبا در تمام كلني گونه هاي مختلف  موريانه  ها   يافت  مي شوند.

بعضي از انواع سربازها آرواره هاي قوي و برخي ديگر سر نوك تيز دارندكه روي آن

مايع بد بويي براي دفع  دشمن  ترشح مي  شود.  وقتي به عللي  شاه و ملكه  موريانه ناگهان   از بين بروند كارگرها  نوعي  از موريانه ها را كه بالهاي كوتاهي دارند. براي جانشيني آنها غذا داده و پرورش مي دهند.                          

 دگرديسي در بين كارگر و سرباز  موريانه ها کمتر از شاه و ملکه است.

كارگر ها تا حدود  4 سال عمردارند. غالب انواع موريانه هاي ايران  دالانهايي داخل چوب  توليد  كرده باعث  پوسيدگي آن مي شوند و يا زندگي زير  زميني دارند. درآفريقا و استراليا بعضي از انواع موريانه ها لانه هايي بشكل  ستونهاي عظيم در سطح خاك  مي  سازند وخود در داخل ان زندگي مي كنند.

                             کلید شناسایی خانواده های راسته شپش کتاب

PSOCOPTERA

۱- حشرات در تمام عمر بدون بال هستندبسیار کوچک شکم پهن ران عقبی ضخیم   (Trocidae)    و نسبتا" بزرگ .شکم  کروی . ران  عقب  باریک (Epipsocidae).

۲- هرگاه حشرات بالدار یا لا اقل همراه با جوانه هایی از بال باشد .بالهای جوانه مانند و از روی سینه پایینتر نمی رود . بدن و جوانه بال پولک دارند.

۳- بدن و جوانه بال اگر بدون پولک باشد حشرات بالدار نسبتا" درشت وشکم کوهان دار و نوار مشخص سیاهی دارد .(Mesopsocidae)

۴- مشخصات فوق را ندارد .جوانه بال نوار شکل . پالپ آرواره زیری پهن .

- جوانه بال نوار شکل . پالپ آرواره زیری نوک تیز و مایل . پنجه پای عقب نسبتا" طویل (Psyllopsocidae)

۵- بال غیر عادی . فقط دو رگبال طولی روی بال جلو دارند.(Troctidae)

- بال معمولی . تعداد رگبالهای طولی و عرضی بال بیشتر است . فاقد لکه در لبه بال جلویی در جای لکه و قسمت مقابل آن (در لبه عقبی بال جلو ) رگبال دو شاخه ای قرار دارد. بال بدون پیگمان . پنجه پاهای عقب نسبتا" طویل (معمولا" بالهای کوتاهی دارند.)

- لبه بال جلویی همراه با لکه تیره (Pterostigma)

۶- سلول قاعده بال (Aerola  Postica) ندارد . حداقل روی برخی از رگبالهای بال جلویی و در قسمت قاعده مژکهایی دارند. محل لکه بال جلویی مستطیلی نیست .

- بدون مژک نمایان روی بال جلویی . محل لکه بال جلویی مستطیلی شکل نیست . بالها غالبا" تیره است.

۷- پنجه سه بندی . بال جلو بدون مژک . حشرات نسبتا" درشت با چشمهای کروی . بال جلو مژکدار . حشرات کوچکتر . مژک کوتاه . چشم مرکب نیمه کروی . (Elipsocidae)

۸- پنجه دو بندی . بالها بدون مژک و حشرات بسیار ریز . لکه بال جلویی با لبه تیز و ناگهان قطع می شود .(Lachesillidae)

- بالها مژکدار و حشرات بزرگتر. حشرات سفید با نوارهای قهوه ای در پهلوی سینه . سلول قاعده بال نیم دایره است.  

 ۹- به رنگ قهوه ای تیره . سلول قاعده بال طویل .

- به رنگهای مختلف . سلول قاعده بال گنبد مانند .  

راسته شپش پرندگان

MALLOPHAGA

این شپشها ظاهرا" کمی شبیه شپش کتاب هستند که شاخکشان خیلی کوچک شده باشد . در حقیقت شاخک شپش پرندگان فقط  ۳تا ۵ بند دارد و چشم مرکب آنها بسیار کوچک است. بند اول سینه بزرگ است و دو ناخن  روی هر بند پنجه دارند.

برخی از گونه های شپش پرندگان روی پستانداران هم زندگی می کنند. قطعات دهانی آنها ساینده یا زننده است و سطح پوست بدن یا پر پرندگان را خراش میدهند . طول بدن این شپشها کمتر از ۶میلیمتر است و شاخکشان در زیر سر مخفی است . بند اول سینه بزرگ و مشخص میباشد . انتهای پنجه ها دو ناخن دارند . شپش بین ۵۰ تا ۱۰۰تخم را به پر یا مو می چسباند پوره ها پس از دو پوست اندازی در عرض سه تا چهار هفته به حشره بالغ تبدیل می شوند.

شپشهای خانواده (Trichodectidae)کوچکتر هستند ولی گونه های جنس (Damalinia) خسارت زیادی از  نظر وزن گوسفند و بز و گاو میزنند.

راسته شپش پستانداران

ANOPLRA

این شپشها انگل خارجی پستانداران و انسان هستند . در مقایسه با شپش پرندگان سر این شپشها عرض کمتری داشته و شاخک آنها بلندتر بوده بین ۶تا۱۰ بند دارد . دهان آنها خرطومی تشکیل شده که خون را می مکد و قسمتهای مختلف آن بداخل سر کشیده

می شود . سه مفصل سینه به هم متصل است و پنجه پاها هر کدام به یک ناخن ختم میشوند.

شپش انسان را بر حسب محل زندگیشان به سه گروه شپشهای سر و لباس و موی اطراف دستگاه های تناسلی و مخرج  تقسیم میکنند . این شپشها تخم خود را به مو چسبانده یا داخل لباسها قرار میدهند.شپشها گاهی تخم خود را روی بدن رها میکنند که تخمها روی فرش یا گلیم قرار گرفته و در آنجا به نوزاد مبدل میشوند .

طرز زندگی شپش انسان شبیه به شپش پرندگان است . شپش سر و لباس انسان ناقل بیماری تیفوس است .