تأثیرآموزش بهداشت در مدارس / محمود عبدالهی
تأثیرآموزش بهداشت در مدارس
مقدمه
ﻳﻜﻲ ﺍﺯﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻭ ﺍﺑﺘﺪﺍﻳﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮﻕ ﻭ ﻧﻴﺎﺯﻫﺎﻱ ﺣﻴﺎﺕ ﺑﺸﺮﻱ ﺳﻼﻣﺖ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻋﻤﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻱ ﺩﻭﻟﺖ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﺩﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺁﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﺮﻭﻫﻬﺎﻱ ﺟﺎﻣﻌﻪﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺎﻥ ﺩﺍﻧﺶ ﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺍﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺯﻳﺮﺍ ﺁﻧﺎﻥ ﻋﻼﻭﻩﺑﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺟﺰﺀ ﺍﻗﺸﺎﺭ ﺁﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﺎﺯﺍﻥ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ . ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺭﺍﻫﻬﺎﻱ ﺍﺭﺗﻘﺎﺀ ﺑﻬﺪﺍﺷﺖ ﻭ ﺳﻼﻣﺖ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪﻑ ﻫﺎﻱ ﺑﻬﺪﺍﺷﺖ ﻣﺪﺍﺭﺱ ﻭ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩﻧﻤﻮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ﺑﻮﺩﻩ ﺗﺎﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻭ ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﺍﮔﻴﺮﻱﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ . ﻣﺪﺭﺳﻪﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎﺩﻫﺎﻱ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺭﺳﻤﻲ ، ﻛﺸﻮﺭ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻧﻤﻮﺩﻥ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﻭ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﻭ ﺭﻭﺍﻥ ﻛﻮﺩﻙﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻉ ﻣﺴﺌﻮﻝ ﺳﺎﺯ ، ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺷﺨﺎﺹﺩ، ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺍﺳﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺍﻣﺮ ﺳﻼﻣﺖ ﺩﺍﻧﺶ ﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮﺩﻩﻭ ﻣﻮﺟﺐ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺑﻬﺮﻩ ﺩﻫﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺑﺪﻭﻥ ﺷﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎﺩﻱ ﻭ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﻳﻜﻲ ﺍﺯﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻛﻮﺩﻛﺎﻥ ﺗﺄﺛﻴﺮﻱ ﺍﺟﺘﻨﺎﺏ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺩﺍﺭﺩ . ﻣﺪﺍﺭﺱ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺩﺍﻧﺶ ، ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻟﺤﺎﻅ ﺑﻪﻧﻴﺎﺯﻫﺎﻱ ﺟﺴﻤﻲ ﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﻫﻨﺪ ﺩﺭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻧﻮﻳﻦ ﻓﻀﺎﻱ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺯﻧﺪﻩﻭ ﭘﻮﻳﺎ ﺩﺭ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻱ ﺁﻣﻮﺯﺷﻲ ﻭ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺩﺍﻧﺶ ﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ . ﺳﻴﺴﺘﻢ ، ﻓﻀﺎﻱ ﻛﺎﻓﻲ ، ﺳﺮﻭﻳﺴﻬﺎﻱ ﺑﻬﺪﺍﺷﺘﻲ ، ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺁﺏ ﺳﺎﻟﻢ ﺟﻤﻊ ﺁﻭﺭﻱ ﻣﻮﺍﺩ ﺯﺍﺋﺪ، ، ﻭﺳﺎﻳﻞﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﻄﻮﺭ ﻛﻠﻲ ﺁﺳﺎﻳﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺷﻮﺩ ،ﺗﺠﻬﻴﺰﺍﺕ ﺑﻄﻮﺭﻗﻄﻊ ﺗﻼﺷﻬﺎﻱ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻣﻌﻠﻤﺎﻥ ﻭ ﻣﺮﺑﻴﺎﻥ ﺑﺎﺯﺩﻫﻲ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ .
مهمترين جزء برنامه بهداشت مدارس آموزش بهداشت است. بايد هدف نهائى آموزش ايجاد دگرگونىهاى مطلوب در دانش بهداشتي، بينش و رفتار دانشآموز باشد.
آموزش بهداشت در مدارس بايد زمينههاى زير را شامل باشد:
الف- بهداشت فردي
برنامه آموزش بهداشت مدارس بايد زنده، عملى و بر پايه نيازهاى روزمره و علايق کودکان باشد. نياز به بهداشت پوست، مو، دندانها و پوشاک بايد براى کودکان تأکيد شود. توجه به وضع و حالت ظاهرى هم اهميت دارد. کودکان بيشتر اوقات به هنگام نشستن و ايستادن وضع بدى بهخود مىگيرند و اين کار بايد تعيين و اصلاح شود. اينک روز بهروز بيشتر دانسته مىشود که بيمارىهاى عمده در بزرگسالان در رفتارهاى بهداشتى نادرستى ريشه دارند که از اوايل زندگى شکل گرفتهاند. سيگار کشيدن يکى از دشوارىهاى بهداشتى است که بايد در دبستان با آن برخورد کرد.
ب- بهداشت محيط زيست
تشويق نوجوانان به مشارکت در فعاليتهاى بهداشتى و حفظ نظافت و بهداشت محيط يکى از اعمال مهم خدمات بهداشت مدارس است. بازديد از برنامههاى بهداشتى جامعه و از آن هم بهتر، مشارکت در برنامههاى عملى بهداشت جامعه (مانند ايمنسازي، مبارزه با مگس، ساختن چاهها و مستراحهاى بهداشتي) فرصتهاى عالى براى آموزش بهداشت مىباشند.
بیان مسأله
آموزش بهداشت در مفهوم و معناى کلى خود، روش تعليمى است که از طريق آن مىتوان در ايجاد و بهبود عادات و رفتار مطلوب، دگرگونى يا سلب موهومات و خرافات ذهني، تغيير سنتهاى نامعقول و غيرمنطقى مسايل بهداشتى فرد، خانواده يا جامعه، نقش مؤثر و مفيد و فزايندەاى داشت. بهعبارت ديگر، آموزش بهداشت عبارت از دانستههاى زيستي، بهداشتي، اجتماعى و تربيتى است براى کار با مردم بهمنظور ايجاد و تغيير رفتار آنان در جهت بهبود سلامت جسمي، روانى و اجتماعى آنان که توسط مربيان و دستاندرکاران بهداشت و با استفاده از وسايل کمکآموزشى انجام مىگيرد. بهطور کلى مراحلى که جهت قبولاندن معيارهاى بهداشتى و ردکردن معيارهاى غلط طى مىشود، بهنام آموزش بهداشت ناميده مىشود.
بااستناد به گفته یکسری از افراد در صدد توجیه این نیاز بر می آییم.
_وزير آموزش و پرورش بر كمبود 15 هزار نفری مربيان بهداشت در مدارس سراسر كشور تاكيد كرد و با بيان اين كه متاسفانه مجوزی برای استخدام مربيان مورد نياز بهداشت مدارس در قالب برنامه چهارم توسعه به آموزش و پرورش تعلق نگرفته است،نسبت به عنايت مجلس هشتم برای اعطای رديف استخدامی مورد نياز مربيان بهداشت مدارس اظهار اميدواری كرد.
_به گزارش خبرنگار «آموزش و پرورش» ايسنا، عليرضا علی احمدی در مراسم نواختن زنگ نمادين سلامت در مدرسه راهنمايی دخترانه «نور» تهران با اشاره به اين كه توجه به بهداشت و سلامت دانشآموزان در حوزه آموزشی از طريق كتب درسی و همچنين آموزش معلمان و مربيان در دستور كار قرار دارد، گفت: تامين بهداشت دانشآموزان در حوزههای مختلف از جمله بهداشت محيط با همكاری سازمان حفاظت محيط زيست از طريق طرح «مدرسه سبز» به زودی اجرايی خواهد شد.
روش آموزش
فعالیت معلمان: معلمان موقعيت منحصر به فردى دارند که مىتوانند هر روز بازديد صبحگاهي را انجام دهند. زيرا آنها با وضع کودکان آشنا هستند و مىتوانند دگرگونىهاى ظاهرى يا رفتارى کودکان را بشناسند و بدانند که آيا در وى نشانى از بروز بيمارى يا رشد و تکامل نامناسب هستند يا نه. نکات زير به آموزگاران مدارس کمک مىکنند تا کودکانى را که نياز به توجه پزشکى دارند شناسايى کنند؛
چهره بهطور غيرمعمول برافروخته، هر گونه دانه يا بثورات بر روى پوست، نشانههاى سرماخوردگى شديد، سرفه و عطسه کردن، قرمز شدن حلق، سفت شدن گردن، تهوع و استفراغ، سرخ شدن چشمها و اشکريزش، سردرد، لرز يا تب، بىقرارى يا خوابآلودگي، بىميلى و بىرغبتى به بازي، اسهال، درد بدن، ناراحتىهاى پوستى مانند گال و پىتىريازيس، آلودگى به شپش
کودکانى که هر يک از علائم را داشته باشند بايد به پزشک بهداشت مدارس مراجعه کنند. مشاهده کودک دبستانى توسط معلم اهميت ويژهاى دارد، زيرا تعداد کارکنان آموزش ديده براى کار بهداشت مدارس محدود است. مىتوان معلمان را با طى دورههاى آموزشى امور بهداشتى بهصورت دورههاى کوتاهمدت آموزش حين خدمت آموزش داد.
همچنین معلم بهداشت باید با بیانی درست و با استفاده از ابزارهای مناسب دانش آموزان را جذب یادگیری کند و آموزش را به صورت عملی و گروهی در کلاس انجام دهد و کودکان را در جریان یادگیری درگیر کند. در حین یادگیری به رفع اشگال نیز بپردازد.
معلم باید بیماری ها و راه های پیشگیری و درمان یکسری از بیماریهایی را بیان کند که کودکان در این سنین با آن مواجه هستند و از کودکان بخواهد که به رعایت آن ها بپردازند.
فعالیت دانش آموزان: دانشآموزى که خود شاهد عطسه، سرفه و آبريزش بينى يا بهطور کلى بيمارى همکلاسى خود مىباشد، بهتر معنى بيمارى واگيردار و اثرات سرايت آن را متوجه مىشود و به ذهن مىسپارد تا دانشآموزى که بهطور ذهنى از عوارض بيمارىهاى عفونى برايش صحبت مىشود. کودکبا مطالعه مطالب بیشتر و درگیر کردن خود در جریان آموزش می توانند مطالب بیشتری را فرا بگیرند و از آن استفاده کنند.با انجام کارها به صورت عملی و مطرح کردن سوال های متنوع می توانند بهتر آموزش ببینند.
ابزار و وسایل کمک آموزشی
1.استفاده از کتابهاى راهنماى آموزش بهداشت
2.آموزش از طريق برنامههاى سازمانيافته مثل تعيين سؤالات، خلاصهنويسىها و تشکيل جلسات تحليل
. 3.بحث در کلاس و آموزش دستهجمعي
4.تجربه مستقيم با بهرهگيرى از خود دانشآموزان مثل اجراء و توضيح مسائلى در زمينه پيشگيرى از حوادث، مقررات ايمنى
5.راهنمائى و آموزش فردى در جهت مسائلى که دانشآموز از مطرح شدن آن در جمع ناخشنود مىشود
6.از راه نمايشنامه و بازى روى سن
7.ز طريق نمايش عملى کارها بهوسيله آموزشدهنده، مثلاً چگونگى مسواک زدن دندانها
8.ستفاده از وسايل کمکآموزشى مثل تابلو، کارت، عکس، فيلم، ضبطصوت، پوستر و ...
در این دوره آموزشی در هر هفته میتوان یک جلسه نیم ساعته یا 45 دقیقه ای در نظر گرفت.و می توان منابع مالی حمایتی انسانی را با حمایت آموزش و پرورش و اولیای دانش آموزان برای ایجاد محیط بهداشتی و روانی مناسب می توان در نظر گرفت. توسعه فعاليتهاي مشترك در زمينه تامين هر چه بيشتر بهداشت و سلامت دانشآموزان با همكاري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي